Swydd Wag -- Comisiynydd Cenedlaethau’r Dyfodol Cymru

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn ymwneud â gwella llesiant cymdeithasol, economaidd, amgylcheddol a diwylliannol Cymru. 

Bydd yn helpu’r cyrff cyhoeddus sydd wedi’u rhestru yn y Ddeddf i feddwl am y tymor hir, gweithio’n well gyda phobl a chymunedau a chyda'i gilydd, ceisio atal problemau a dilyn dull gweithredu cyson.  Bydd hyn yn gymorth inni greu Cymru yr ydym i gyd eisiau byw ynddi, nawr ac yn y dyfodol. 

Er mwyn gwneud yn siŵr ein bod i gyd yn gweithio tuag at yr un weledigaeth, mae'r Ddeddf yn pennu saith o nodau llesiant ar gyfer Cymru.

• Cymru lewyrchus: Cymdeithas arloesol, gynhyrchiol, carbon isel sy’n cydnabod y terfynau sydd ar yr amgylchedd byd-eang ac sydd, o ganlyniad, yn defnyddio adnoddau mewn modd effeithlon a chymesur (gan gynnwys gweithredu ar newid yn yr hinsawdd); ac sy’n datblygu poblogaeth fedrus ac addysgedig mewn economi sy’n cynhyrchu cyfoeth ac yn cynnig cyfleoedd cyflogaeth, gan ganiatáu i bobl fanteisio ar y cyfoeth a gynhyrchir drwy gael gafael ar waith addas.

• Cymru gydnerth: Cenedl sy’n cynnal ac yn gwella amgylchedd naturiol bioamrywiol gydag ecosystemau iach gweithredol sy’n cynnal cydnerthedd cymdeithasol, economaidd ac ecolegol ynghyd â’r gallu i addasu i newid (er enghraifft newid yn yr hinsawdd).

• Cymru iachach: Cymdeithas lle mae llesiant corfforol a meddyliol pobl cystal â phosibl a lle deellir dewisiadau ac ymddygiadau sydd o fudd i iechyd yn y dyfodol.

• Cymru sy'n fwy cyfartal: Cymdeithas sy’n galluogi pobl i gyflawni eu potensial ni waeth beth fo’u cefndir neu eu hamgylchiadau (gan gynnwys eu cefndir a’u hamgylchiadau cymdeithasol-economaidd).

• Cymru o gymunedau cydlynus: Cymunedau atyniadol, hyfyw a diogel sydd â chysylltiadau da.

• Cymru â diwylliant bywiog lle mae'r Gymraeg yn ffynnu: Cymdeithas sy’n hyrwyddo ac yn gwarchod diwylliant, treftadaeth a’r Gymraeg ac sy’n annog pobl i gyfranogi yn y celfyddydau, a chwaraeon a gweithgareddau hamdden.

• Cymru sy'n gyfrifol ar lefel fyd-eang: Cenedl sydd, wrth iddi wneud unrhyw beth i wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru, yn ystyried a allai gwneud peth o’r fath gyfrannu’n gadarnhaol at lesiant byd-eang.

Mae Cymru yn wynebu sawl her nawr ac yn y dyfodol, fel newid yn yr hinsawdd, tlodi, anghydrarddoldeb iechyd a swyddi a thwf. I fynd i'r afael â'r rhain ac i roi fywyd o ansawdd da i genedlaethau heddiw ac yfory, mae'n rhaid i ni feddwl am effeithiau tymor hir ein penderfyniadau a gweithio gyda'n gilydd. Bydd y ddeddf hon yn sicrhau bod ein sector cyhoeddus yn gwneud hyn.

Er mwyn i Gymru fod yn gynaliadwy mae'n bwysig ein bod yn gwella'r pedair agwedd ar ein llesiant.  Mae pob un mor bwysig â'i gilydd.  Mae'r Ddeddf yn gosod dyletswydd y bydd disgwyl i'r cyrff cyhoeddus ei chyflawni. Mae dyletswydd yn golygu bod yn rhaid iddynt wneud hyn dan y gyfraith.

Mae hyn yn golygu bod rhaid i bob corff cyhoeddus sydd wedi'u rhestru yn y Ddeddf weithio i wella llesiant economaidd, cymdeithasol, amgylcheddol a diwylliannol Cymru. Er mwyn gwneud hyn rhaid iddynt osod a chyhoeddi amcanion llesiant.

Bydd yr amcanion hyn yn dangos sut bydd pob corff cyhoeddus yn gweithio i wireddu'r weledigaeth ar gyfer Cymru sydd wedi'i datgan yn y nodau llesiant.  Wedyn rhaid i gyrff cyhoeddus weithredu er mwyn gwneud yn siŵr eu bod yn cyflawni'r amcanion maent yn eu gosod.

Mae'r saith o nodau llesiant yn dangos y math o Gymru rydym eisiau ei gweld.  Gyda'i gilydd, maent yn darparu gweledigaeth ar y cyd ar gyfer y cyrff cyhoeddus sydd wedi'u rhestru yn y Ddeddf, i weithio tuag ati.

Maent yn gyfres o nodau; mae'r Ddeddf yn datgan yn glir bod rhaid i gyrff cyhoeddus weithio i gyflawni'r holl nodau, nid dim ond un neu ddau.

Mae'r Ddeddf yn pennu 'egwyddor datblygu cynaliadwy' er mwyn dweud wrth sefydliadau sut i gyflawni eu dyletswydd dan y Ddeddf.  Wrth wneud eu penderfyniadau, rhaid i gyrff cyhoeddus wneud yn siŵr eu bod yn ystyried yr effaith y gallent ei chael ar bobl sy'n byw eu bywydau yng Nghymru yn y dyfodol.

Mae pum peth y mae'n rhaid i gyrff cyhoeddus feddwl amdanynt i ddangos eu bod wedi dilyn yr egwyddor datblygu cynaliadwy. Bydd cadw at y dulliau gweithio hyn yn ein helpu ni i gydweithio'n well, osgoi ailadrodd camgymeriadau'r gorffennol a mynd i'r afael â rhai o'r heriau hirdymor rydym yn eu hwynebu:

• Hirdymor: Pwysigrwydd sicrhau cydbwysedd rhwng anghenion tymor byr a'r angen i ddiogelu'r gallu i ddiwallu anghenion tymor hir hefyd.

• Atal: Sut gall gweithredu i atal problemau rhag digwydd neu waethygu helpu cyrff cyhoeddus i gyflawni eu hamcanion.

• Integreiddio: Ystyried sut y gall amcanion llesiant y corff cyhoeddus effeithio ar bob un o'r nodau llesiant, ar bob un o'u hamcanion eraill, neu ar amcanion cyrff cyhoeddus eraill.

• Cydweithio: Gallai cydweithredu ag unrhyw berson arall (neu wahanol adrannau yn y corff ei hun) helpu'r corff i fodloni ei amcanion llesiant.

• Cynnwys: Pwysigrwydd cynnwys pobl sydd â diddordeb mewn cyflawni'r nodau llesiant, a sicrhau bod y bobl hynny'n adlewyrchu amrywiaeth yr ardal maent yn ei gwasanaethu.

Rôl Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yw gweithredu fel gwarchodwr ar ran buddiannau cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru, a chefnogi'r cyrff cyhoeddus sydd wedi'u rhestru yn y Ddeddf i weithio tuag at gyflawni'r nodau llesiant.

I gefnogi'r Comisiynydd, bydd gan y swyddfa hyd at 18 aelod o staff, gan gynnwys hyd at bedwar Cyfarwyddwr.  Bydd Llywodraeth Cymru yn darparu tua £1.4 miliwn o gyllideb.

Mae sgiliau Cymraeg yn ddymunol ar gyfer y swydd; ond os na fydd y sawl a benodir yn gallu cyfathrebu yn Gymraeg bydd disgwyl iddynt ddysgu yn y swydd.  Hefyd, bydd disgwyl i bob ymgeisydd ddangos ymwybyddiaeth o broffil ieithyddol Cymru a chefnogi cydymffurfiaeth â Safonau'r Gymraeg sydd yn yr arfaeth.

Prif gyfrifoldebau rôl y Comisiynydd

Fel y nodir yn Rhan 3 o Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, bydd dyletswydd gyfreithiol ar y Comisiynydd i wneud y canlynol:

(a) Hyrwyddo’r egwyddor datblygu cynaliadwy, yn arbennig er mwyn:

i. Gweithredu fel gwarchodwr gallu cenedlaethau’r dyfodol i ddiwallu eu hanghenion; ac

ii. Annog cyrff cyhoeddus i roi rhagor o ystyriaeth i effaith hirdymor yr hyn a wnânt.

(b) At y diben hwnnw i fonitro ac asesu cyflawniad yr amcanion llesiant a osodir gan gyrff cyhoeddus.

Fel y nodir yn y Ddeddf, bydd prif gyfrifoldebau rôl y Comisiynydd yn cynnwys:

• Rhoi cyngor i gyrff cyhoeddus, gan eu cefnogi i weithio i gyflawni eu hamcanion llesiant ac annog arferion gorau;

• Darparu cyngor i Fyrddau Gwasanaethau Lleol ynghylch paratoi eu Cynlluniau Llesiant Lleol;

• Ymgymryd â gwaith ymchwil i gynnwys y nodau llesiant, y dangosyddion cenedlaethol a'r cerrig milltir, a'r egwyddor datblygu cynaliadwy a sut y mae cyrff cyhoeddus yn ei dilyn;

• Cynnal adolygiadau ynghylch i ba raddau y mae cyrff cyhoeddus yn ystyried effaith hirdymor eu penderfyniadau, a gwneud argymhellion ar sail y canfyddiadau;

• Gwneud argymhellion i gorff cyhoeddus ynghylch y camau a gymerwyd neu a gynigir er mwyn gosod a chyflawni amcanion llesiant;

• Llunio a chyhoeddi Adroddiad Cenedlaethau'r Dyfodol bob pum mlynedd, sy'n cyflwyno asesiad o'r gwelliannau a wnaed ac y dylid eu gwneud gan gyrff cyhoeddus mewn perthynas â gosod a chyflawni amcanion llesiant yn unol â'r egwyddor datblygu cynaliadwy;

• Ceisio cyngor y Panel Cynghori.

Dyma'r profiad a'r sgiliau sy'n ofynnol ar gyfer rôl y Comisiynydd:

• Profiad o arweinyddiaeth strategol ar lefel Gweithredol neu Fwrdd, gan gynnwys rheoli arian a phobl;

• Dealltwriaeth fanwl o bwysigrwydd datblygu cynaliadwy i Gymru a'r heriau a'r cyfleoedd y mae'r Ddeddf yn eu cyflwyno i'n cyrff cyhoeddus a'n cymunedau;

• Gallu datblygedig i ennyn hyder mewn amrywiaeth o randdeiliaid, gan gynnwys sgiliau negodi, perswadio a dylanwadu ar bobl ar bob lefel, ymdrin â'r cyfryngau a chynulleidfaoedd ehangach o blith y cyhoedd;

• Annibyniaeth barn a'r gallu i ddadansoddi problemau'n gyflym ac i fynegi materion cymhleth mewn modd syml a chlir.

• Dangos prawf o ymrwymiad i egwyddorion cydraddoldeb ac amrywiaeth;

• Dealltwriaeth o rolau cymharol cyrff yn y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector ac ymrwymiad i Saith Egwyddor Nolan ar gyfer Bywyd Cyhoeddus.

Cyfnod pontio

Bydd Comisiwn Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru yn bodoli fel endid sy'n gweithredu'n gyfreithiol ar ôl pasio Gorchymyn Cychwyn Rhif 1, sy'n debygol o ddigwydd ganol mis Hydref 2015, a phenodi'r Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol. Pan fodlonir y ddau faen prawf hyn, bydd hawl gan y Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol i arwyddo contractau a thrafodion ariannol, yn ddibynnol ar y gyllideb a ddarperir gan Lywodraeth Cymru.

Yn ogystal â'r cyfrifoldebau allweddol a restrir isod, ac oherwydd contract cyflogaeth cyfredol yr unigolyn, efallai y bydd yna gyfnod pontio rhwng dyddiad penodi'r Comisiynydd a'r dyddiad pryd y mae'r ymgeisydd llwyddiannus yn gallu ymgymryd â'r swydd.

Yn ystod y cyfnod pontio hwn, bydd angen cynnwys y Darpar Gomisiynydd mewn tasgau cychwynnol ar gyfer y sefydliad.  Er nad yw'r canlynol yn hollgynhwysfawr, gallai'r tasgau hyn gynnwys ymgynghori ag ef/hi ynghylch y dangosyddion cenedlaethol a ddatblygir fel rhan o roi Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) ar waith, diffinio'r trefniadau llywodraethu, sefydlu gweithdrefn gwynion, penodi staff, cwblhau'r gofrestr buddiannau, diffinio'r blaenraglen waith a'r cynlluniau ariannol blynyddol.